Оросын кино урлагт монгол моод болов уу?

Орост байсхийгээд л Монголын түүхэн сэдвээр нүсэр төсөвтэй кино хийж, тэр нь үзэгчдийг байлдан дагуулаад зог­сохгүй янз бүрийн кино наадмын шагналыг хам­даг болжээ. Хэд хэдэн ул­саас хөрөнгө босгож бү­тээсэн най­руу­лагч Сергей Бодровын “Монгол”  түү­хэн блок­бастер 2007 онд ОХУ-ын киночдын “Ника” шаг­налыг долоон номинацид аваад зог­сохгүй “Оскар”-ын алтан баримлыг шилдэг гадаад кино номинацид гардахаа шахсан.

Тэгвэл монголчуудын байгуулсан Алтан орд гүрний XIV зууны нэгэн үйл явдлыг дүрсэлсэн “Орд” кино “Ника” шаг­налд 11 номинацид нэр дэвшээд долоог нь өөрийн болгоод удаагүй байна. Энэ кино Москвагийн олон улсын 34 дүгээр кино наадмаас гурван ч шагнал хүртсэн. “Орд”-ыг бүтээхэд оро­сууд 12 сая ам.доллар зар­цуулсан юм билээ. Сүүлийн жилүүдэд Орост ийм их хөрөнгөөр кино хийж байгаагүй гэх.

Удахгүй Сергей Бод­ров “Монгол” киноныхоо үргэлжлэлийг бүтээгээд үзэгчдэд толилуулна. Залгуулаад хойд хөршид Монголын сэдэвтэй өөр нэг томоохон дэлгэцийн бүтээл гарах янзтай. Ямар боловч хэд хэдэн тийм төсөл яригдаж эхэлжээ.

Оросын киночдын дунд Монголын сэдэв ёстой л моодонд орж байна. Со­циализмын үед, оросууд монголчуудын удирдлаган дор 200 гаруй жил байсныг хөндөх нь тун эмзэг, бүр хориотой ч гэмээр зүйл байсан. ЗХУ-ын задралын дараахь тарчигхан он жи­лүүдэд тиймэрхүү кино хийх санхүүжилт бай­сангүй. Харин улс орныхоо эдийн засгийн тогтворжилтыг даган киноны салбар өндийж эхлэхэд “Хо­риотой бүхэн сонирхол татдаг” гэх би­чигдээгүй хуулийн дагуу энэ сэдэв уран бү­тээлчдийг соронз шиг татах болсон гэлтэй.

Гэхдээ ЗХУ-ын үед хийсэн Монголтой хол­боотой хэд хэдэн чамбай бүтээл бий. В.Пудовкины 1928 онд найруулсан хар цагаан, дуугүй “Чингис­хааны удам” кино тэр үедээ соёлт Европыг байл­дан дагуулсан төдийгүй өнөөг хүртэл ЗХУ-ын үеийн оргил бүтээлүүдийн нэгд тооцогддог юм билээ. Энэ кинонд хийдэд ша­ви­лан сууж залхаад тайга руу зугтан ан хийж яваад партизаны отрядад элсэн байлдаж, улмаар Английн цэрэгт олзлогддог Баяр гэх монгол залуугийн адал явдал ихтэй замналын тухай өгүүлдэг.

Мөн домогт А.Тар­ковскийн 1966 онд най­руул­сан “Андрей Рублев” кинонд Алтан ордны төгс­гөлийн үе гардаг. Дээр нь алдарт А.Германы зохио­лоор 1991 онд хийсэн “От­рарын мөхөл” кинонд Дундад Азийн Мохаммад шахын гүрнийг Мон­голын цэрэг байлдан да­гуулж буй үеийг харуулдаг билээ.

Харин Андрей Прош­кины найруулсан “Орд” киноны ихэнх үйл явдал Алтан ордны нийслэл Сарай-Бат хотод өрнөдөг. Хаан Жанибекийн эх Тай­дула гэнэт сохорч, ямар ч эмч домч, мэргэч төлөгч илааршуулж хүч­рэхгүй байжээ. Тэгтэл хааны тойрон хүрээлэгчид Москвагийн хар лам Алексий янз бүрийн өвчин эдгээн ард олныхоо дунд домог мэт ярих болсныг дуулж гэнэ.

Тэгээд хааны элч нар Москва руу довтолгож, гайхамшгийг бүтээгч гэгддэг Алексийг Сарай-Батад очин эх хатныг хараа оруулахыг ту­шаажээ. Эс чадвал Москваг тэр чигт нь гал­дан шатаана гэж сүр­дүүл­сэн аж. Москвагийн ван Иван Иванович хар ламыг биечлэн ятгаад Сарай-Бат руу явуулжээ. Холын аян замд Алексий өөрийн туслах Федькаг авч явна. Алтан ордны нийслэлд ирээд орос лам үзээгүйгээ үзэж, янз бүрийн адал явдалтай учирна…

Үйл явдал нь ингэж эхэлдэг тус кинонд тоглох жүжигчдийг сонгох гэж уран бүтээлчид олон газар орноор, бүр Монголоор хүртэл явсан гэх. Үр дүнд нь кинонд халимаг, буриад, тува, татар, якут, казах, киргизүүд ихээр тогложээ.

Сарай-Бат хотын аварга том декорацийг Астрахань мужийн Селит­ренное тосгоны ойролцоо босгожээ. Ин­гэхдээ түүхийн үнэн бодит байдал гэхээсээ илүү зу­раачдын задгай сэтгэл­гээнд тулгуурлан бодит бус, бараг харь гаригийн юм шиг харагдах хот бү­тээхийг зорьсон аж. Учир нь кино зохиолд Сарай-Батын тухай “Гэнэт шавар хот харагдав. Энэ хот хорвоогийн хөрснөөс бүрэн арилах цаг ирнэ. Магадгүй ийм хот хэзээ ч байгаагүй ч байж болох…” гэсэн байжээ. Одоо тэрхүү өвөрмөц декорацийг ашиг­лан Астраханийн за­хи­рагч А.Жилкиний са­наач­лагаар “Алтан ордны нийслэл Сарай-Бат хот” нэртэй аялал, жуулчлалын төв байгуулж эхэлсэн байна.

Тус кино “Монгол”-ын нэгэн адил бишгүй шүүмжлэлд өртсөн аж. Зарим нь Оросын түүхийг харлууллаа гэж байхад нөгөө хэсэг нь эсрэгээр, Алтан Ордыг хэтэрхий “доош нь хийж” түүхийг гуйвууллаа гэжээ.

Юутай ч Монголын сэдвийг урьд нь хөндөж явсан В.Пудовкин, А.Тарковский, А.Герман, С.Бодров зэрэг “аку­луудын” шийрийг хатаан  Андрей Прошкин Оросын орчин цагийн кино ур­лагийн урдаа барих тө­лөө­лөгчдийн нэгд зүй ёсоор тооцогдох болсон билээ.

Ингээд, түүний “Афиша” сэтгүүлдөгсөн  ярилцлагыгтовчлонхүргэе.

-”Орд” киноОросдахьМонголынноёрхлынүеийнтухайанхнытомбүтээлболжбайхшиг. УгньОросынтүүхийнэнэсонинсодонүенайруулагчдынсонирхлыгихээртат­маарсан?

-Урьд нь Алтан ордын цаг үеийн тухай кино байсан уу гэвэл байсан. Алдарт “Андрей Рублев”. Өөр байхгүй. Ичмээр шүү. Гэхдээ тэр кинонд “Орд”-оос арай хожуу үеийг дүрсэлсэн. Ер нь “Орд”-ыг би анхнаас нь хийе гэж өөрөө санаачлаад, хөө­цөөл­дөөд зорьсондоо хүр­сэн юм биш. Над руу продюсерууд утсаар ярьж, Алексий гэгээнтний тухай кино хийх санал тавьсан юм. Киног “Үнэн алдарт шашны нэвтэрхий толь” нэртэй компани хийх гэж байгааг дуулаад шууд л эелдэгхэнээр татгалзья гэж шийдэж билээ. Гэвч продюсерүүд шашныг сурталчилсан кино огтхон ч биш гэж итгүүлж чадсан. Тэгээд л бүх ажил өрнөж эхэлсэн дээ.

-Продюсерүүдкиногүзээдюугэсэнбэ?

-Тэд нарт ямар нэг хэмжээгээр таалагдсан гэсэн. Продюсер Сергей Кравецт би талархаж явдаг шүү. Тэр киноны зохиолыг бичсэн Арабов бид хоёрыг хөөж явуулаад, илүү “зөв” киног өөр хүнээр хийлгэж болох л байсан. Бид хоёр яахав, шашин, сүмтэй холбоотой биш. Гэтэл Сергейн ажил үүнээс салангид байна гэж үгүй шүү дээ. Хэдийгээр “Үнэн алдарт шашны нэвтэрхий толь” шашны бус иргэний байгууллага ч тэд бидний сэдсэн киног зөвшөөрсөн нь иргэний зоригтой нь холбоотой гэж боддог.

-ТакинозохиолыганхнаасааАрабоваарбичүүлнэгэжшийдсэнүү?

-Тэгсэн. Нэгдүгээрт, Арабов үнэхээр гайхалтай сайн кино зохиолч. Түүн шиг зохиолч манайд ма­гадгүй гурав, дөрөвхөн л байх шиг. Хоёрдугаарт, тэр шашин шүтлэгийг хүн­дэлдэг ч ямар нэг үзэл бодолд баригддаггүй. Тэр ганц хоёр хуудас юм бич­чихээд лам дээр очин өмнө нь сөгдөж мөргөн зөвлөгөө авах хүн биш.

-Хүмүүсийнсүсэгбиш­рэлтэйэвтэйхэнхарь­цахгүйболболохгүйбол­сонцагдаа?

-Миний бодлоор үнэн алдарт шашны тэргүүн нар төр засгийн удирдлагатай дэндүү дотно байх болж. Бид киногоороо тийм байж болохгүйг ямар нэгэн байдлаар ойлгуулж чадсан гэж бодох юм.

-Гэвчкиноганхдэл­гэцнээгарчбайхадүнэналдартшашныэсрэгбү­тээлболжгээдшүүм­жилсэн?

-Киноны маань талаар утгагүй юм бишгүй ярьсан, ярьсаар ч байгаа. Зарим нь бүр үнэн алдарт ша­шинтны боевик, ту­лаантай кино гэж нэр­лэ­сэн. Би “Орд”-ыг хийгээд зүүнээс ч, ба­руунаас ч бишгүй алга­дуул­сан. Тэгнэ гэдгийг ч анхнаасаа мэдэж байсан юм. Яагаад гэхээр манай оронд аливааг нэг л өнц­гөөс хараад сурчихсан.

-Такиногооорчинүеийнтухайгээдбайгаа. Яагаадвэ?

-Түүхэн кино орчин үетэй ямар нэг сэжмээр холбогддог гэж боддог. Түүхээс орчин үеийн бүх асуудал толин дээр юм шиг харагддаг гэх үү дээ.

-Түүхэнбаримтуудыггажуудуулсангэхшүүмж­лэлчихгарсандаа?

-Тэр үеийн тухай маш цөөхөн түүхэн сурвалж үлдсэн юм билээ. Тэгээд ч ихэнх нь улс төрийн шинжтэй болохоос энгийн ард иргэд яаж амьдарч байсан тухай биш. Гэхдээ бид зориудаар киногоо бодит үнэнээс домог руу хазайлгасан юм. Анхнаасаа ч бидний ший­дэл тийм байсан даа.

Б.БАРС