“Алтан дорнод Монгол” малчид гишгэх, мал бэлчих газаргүй болгожээ

Төв аймгийн Заамар суманд тусгай зөв­шөө­рөл эзэмшдэг “Алтан дор­­­нод Монгол” компа­нийн хам­гаалагчид нут­гийн залууг зэрлэгээр зодож амийг нь хөнөөсөн талаар манай сонин мэ­дээлсэн билээ. Энэ хэр­гийн мөрөөр Заамар су­мыг зорилоо. Замд, Заа­мар суманд таарсан хүн бүр “Алтан дорнод Мон­гол” компанийнхны да­варч байгааг, нутгийн иргэд гишгэх газаргүй хагас эрхтэй хоригдол шиг амьдардаг болсныг ярьж байлаа.

“САХИЛ ХҮРТСЭН БИШ ШАЛ ДОРДОВ”

“Алтан дорнод Мон­гол” ком­пани иргэдийн хувьд хэзээнээсээ л дай­сан мэт байсан. 1997 онд ОХУ-ын зуун хувийн хө­рөнгө оруу­лалтаар бай­гуулагдсанаас хойш То­сон Заамарын газар нут­гийг сэглэж “шороон” Заа­мар болгосон. Байгаль орчин, аялал жуулч­лалын яам­ны тооцоолс­ноор “Алтан дор­нод Мон­гол” ком­па­нийн дөрвөн хэсэгт 130 тэрбум төг­рөгийн хохи­рол учирсан гэдэг. Тэгсэн атлаа тус компанийн ерөн­хий захи­рал асан С.В.Паушок ма­най ул­саас 1,5 тэрбум ам.дол­лар нэхэмжилж Арбит­рын шүүхээр асууд­­лаа ший­дүүлсэн. Арбитрын шүүх асуудлыг гурван жил гаруй хэлэлц­сэний эцэст С.В.Паушо­кийн нэхэмж­лэлийг хэ­рэгсэхгүй болго­сон билээ.

Үүний дараа 2011 оны есдү­гээр сард Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн дарга асан Т.Ганболд “Алтан дор­нод Монгол” компанийг өр төлбөр­тэй нь нэгтгээд 300 сая ам.дол­лараар худалдаж авсан. Улмаар 100 хувь монгол эзэнтэй “Алтан дорнод Монгол” компани энэ хав­раас олборлолтоо эхэлж буй аж. Нутгийнхны яриагаар мон­гол эзэнтэй болсноос хойш харуул хамгаалалт улам чангарч, “нинжа” бүү хэл нутгийн малчдыг ч талбай дээрээ хөл гишгүүлэхгүй болсон гэнэ.

“Алтан дорнод Монгол” ком­панийн олборлолт хийж буй Хай­лааст багийн Ар наймган гэдэг газар хүртэл уулын ам бүрт пост ажиллаж байгаа нь харагдсан. Заамар су­маас Хайлааст баг руу явж байгаа хүмүүс тус компанийн гаргасан нэг л замаар явах учир­тай. Малчид ч адил нүүдэл хийх, малаа бэлчээх­дээ өнөөх замаар явахгүй бол хөөгддөг аж. Зүгээр ч нэг “Тал­байгаас гар” гэхгүй хамгаа­лагчид нь “Яв гээд зам заагаад өгчихсөн байхад компанийн тал­байд малаа орууллаа. Эндээс зайл” гээд л буудна, зодно гэж дарамталдаг гэнэ. Зам нь уулын бэлээр мал тууж явахад тун хүнд­рэлтэй юм. Ши­рүүхэн хөөчихвөл үхэр, адуу нүх рүү уначихмаар давчуу. Замын хажуугаар гүнзгий суваг татжээ. Тэр бүс рүү мал орчих юм бол малчин буруутай. Зуны ха­луунд ялаархсан морьд сэрүүн газар бараадаж өрөмдсөн талбай руу ороод зогс­чихдог гэнэ. Тэгэ­хээр адуугаа малчин нь тууж гар­гахаас аргагүй. Гэтэл хамгаалагчид нь өнөөх малч­ныг талбай руу орлоо, бусдын өмчид халдлаа гэж элдэвлэдэг аж.

Ар наймганд 28 айлын өвөлжөө бий. Өвөлжөөнөөсөө гараад хавар­жиж, намарждаг газрыг нь “Алтан дорнод Монгол” компани авчихсан. Үлдсэн 6-7 км газарт 28 айл айл­саад зусахаас аргагүй. Өөрөөр хэлбэл, өвөлжөөнөөсөө гараад л шууд зусланд айлсч байгаа аж. Урьдынх шиг саахалт айл гэсэн ойлголт тэнд байхгүй. 30 шахам айлын бог, бод нийлсэн 3000 гаруй мал дээр дурдсан 6-7 км газарт л бэлчиж байна. Малчид малаа компанийн талбай руу оруул­чих­гүйн тулд өдөржин гаднаа хашна.

Бидний очсон Б.Батмөнхийн хотонд л гэхэд тав, зургаан айл байна. Тэдний хотоос 100 хүрэхгүй метр зайд мөн л тав, зургаан айлтай хот байх аж. Тэднийхэн төл малаа хашаандаа хашчихжээ. Бэл­чээрт гаргахаар компанийн талбай руу ороод, нүхэнд унаж үхчих гээд байдаг гэнэ. Бог малаа ч гэрийнхээ дэргэд шахам хариулна. “Алтан дорнод Монгол” компанийн хамгаа­лагчид арав гаруй нохой тэжээсэн нь мал барьж идээд байгаа учраас холдуулах аргагүй болсон гэнэ. Б.Батмөнх гуайн хотноос л гэхэд хамгаалагчдын ноход 10 гаруй бог бариад идчихсэн гэнэ.

Олборлолт эхлээгүй байхад Ар наймганы уулын бэлээр булаг урсдаг байжээ. Гэтэл олборлолт явуулснаас үүдэж булаг ширгэж, малчид ундны усгүй болжээ. Ком­па­нийн хаягдал усаар малаа усал­на. “Техникийн амттай болохоор ч тэр үү мал уухгүй цааргалаад байдаг юм. Тэглээ гээд өөр ам норгочих усгүй болохоор яая гэх вэ” хэмээн малчид ярина.

С.В.Паушокийн үед малчдын дунд цахилгаанаар ажилладаг худаг гаргаж өгсөн нь одоо аминд орж байгаа аж. Сахил хүртсэн биш шал дордов гэгчээр “Алтан дорнод Монгол” компани монгол эзэнтэй болсноос хойш малчид нутагтаа амьдрахад бүр ч хэцүү болсныг ярьж байсан. Хамгаалагчид л гэхэд дургүйгээ хүрэхээр цахилгаанаа салгаад малчдыг цангааж алах шахдаг гэнэ. Худгаас зөөж авчир­сан усаараа бага малаа усална. Тэгэхгүй бол компанийн хиймэл нууранд бага мал унаж үхчихээд байдаг аж. Саяхан Б.Батмөнх гуайн үнээ хиймэл нууранд унаж хөлөө хугалжээ. Ар наймганд хөлгүй болсон мал цөөнгүй аж.

Б.Батмөнх: ТӨРЖ ӨССӨН НУТАГТАА ХОРИГДОЛ ШИГ АМЬДАРЧ БАЙНА

Б.Батмөнхийн хотноос 500 хүрэхгүй метр газарт “Алтан дор­нод Монгол”-ынхон олборлолт хийж байна. Машин, техникийн дуу чимээ хэцүү, амраахгүй байна гэх зэрэг хотынхны ярьдаг зовлонг малчид тоож ярихгүй байна. Учир нь тэдний нутагтаа байгаа байдалд энэ зэргийн зовлон юу ч биш. Хэдэн хүүхэд минь хамаагүй явж байгаад хамгаалагчид алуулах вий, цөөхөн хэдэн мал минь хэзээ нохойд бариулах бол, хаана нүхэнд унаж хөлөө хугалах бол. Ийм айдас малчдаас салахгүй.

Хайлааст багийн малчин Б.Батмөнхтэй ярилцлаа.

-Нутгийнхны яриагаар ну­тагтаа амьдрахад хэцүү болжээ. Хэзээнээс харуул, хамгаалал­тын­хан энд ноёрхлоо тогтоочих­сон юм бэ?

-Би энэ нутгийн унаган иргэн. Насаараа л энд амьдарлаа. Орос эзэнтэй компани байхад арай ч ийм байгаагүй. Малчидтай уулзаж, ярилцаад худаг ус гаргаж өгөөд эв зүйгээ олоод л амьдардаг бай­лаа. Гэтэл энэ хавар олборлолт хийж эхлэхдээ л харуул хамгаалалт нь айхавтар болчихлоо. Компа­нийнхаа талбайг хамгаалахгүй, хэдэн малчдыг, малтай нь хорь­чихож байгаа юм. Малаа хаана бэлчээх, малчид хаагуур явахыг “Алтан дорнод Монгол” компанийн хамгаалагчид л мэддэг. Бод л доо, нийтдээ 200 гаруй хамгаалагч биднийг харгалзаж байна. Нэг шөнө гэхэд л 15 хүн ерөөсөө л 6-7 км газрыг харгалзаж байгаа юм.

Малын бэлчээр хэцүү байна гэж ярихад багадна. Хаашаа л харна пост, хамгаалагчид байна.

-Та нарыг биш гар аргаар алт олборлогчдоос талбайгаа хам­гаалж байгаа юм биш үү?

-Нэг үеийг бодоход нинжа нар цөөн болсон шүү дээ. Одоохондоо нинжа харагдахгүй юм. Тэд чинь хааяа бөөнөөрөө ирдэг байсан юм. Одоо энд малчдаас өөр хүн алга.

-Малаа усалдаг хиймэл нуур гэж шалбааг харагдана лээ. Тэн­дээс мал ундалж байна уу?

-Бүр усгүй байсан юм. Малын ундгүй болчихлоо гэж гуйж гувшиж байж хиймэл нуур гаргаж өгнө гэсэн. Хиймэл нуур гаргасан ч юм байхгүй. Алтаа угааж гаргасан усаараа нуур тогтоосон нэр зүүс­нээс нь малаа ундаалж байна. Бид малаа гэрийнхээ гадна хаши­хаас аргагүй. Хамгаалагчдын тэ­жээ­сэн нохой нь мал барьж идчих гээд. Ер нь энэ уурхайг цэгцлэхгүй бол үнэхээр хүнд байна. Хэдэн малаа хужирт оруулах гэж яадаг гэж санана.

-Бас хориотой юу?

-Компанийнхан “Зөвхөн энүү­гээр яв” гээд зам заагаад өгчихсөн. Тэр нь хариугүй нарийн. Тэр за­маар нь малаа хужирт хүргэхийн тулд Хайлааст багийн төвөөр тойрч байж очно. Шууд явчихвал ерөө­сөө л хажууд байгаа уулын хойно шүү дээ. Шууд явлаа гэхэд “Алтан дорнод Монгол”-ын олборлолт хийж байгаа газраар дайрахгүй, хажуугаар нь өнгөрнө. Гэтэл хам­гаалагчид “Манай талбай” гээд хөөж туугаад байх нь тэр. Малаа хужирлуулахын тулд өдөржин нүүдэл хийх дайны л юм болно. Зуны халуунд мал туувар даах ямар билээ.

-Хамгаалагчдыг нь та нар танихгүй юу?

-Огт танихгүй. Монгол хүмүүс байна даа. Орж гараад цай цүү уугаад явж болно шүү дээ. Ерөөсөө л биднийг дайснаа гэж хардаг шиг байгаа юм. Шууд л “Буудна, зодно” гэж харьцдаг. Хүүхдүүд хүртэл ганц нэгээрээ явахаас айдаг болсон. Цагдаа шиг хувцастай залуучууд алчих гээд байгаа юм чинь. Орой сэрүү орохоор багийн төв орж хоол ундаа авахаас хүртэл айдаг. Ган­цаараа явж байсан малчин залууг алчихлаа шүү дээ. Ерөөсөө хам­гаалагчдын тогтоосон дүрмийг зөрчих юм бол алуулна гэсэн үг. Цөөнгүй хүн хамгаалагчдаар зо­дуул­сан. Тэглээ гээд бидэнд хэлж ярих, хандах хүн алга. Ер нь бид энэ компанийн зангаснаар л амь­дарч байна.

Бид олборлолт хийж байгааг эсэргүүцээгүй. Ерөөсөө л нутгийн иргэдтэй хэл амаа ололцоод ажил­лаасай гэж хүсч байна. Хүн хэлээ­рээ гэдэг шүү дээ. Монгол захирал нэг удаа боловч малчидтай уул­заад, учраа ололцчихмоор юм гэв.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР