Шилжилт, шинэчлэлээр дүүрсэн Монголын боловсрол

Олонхи нь огт мэдэхгүй, мэдээд ч нэмэргүй, бүр мэдэхийг ч хүсэхгүй нь олон. Харснаа хараагүй юм шиг, мэдсэнээ мэдээгүй юм шиг явахгүй юмсан гэж бодоод би Монголын боловсролд хамтран ажилласан гэх үү дээ, зургаан сайдын талаар бичмээр санагдлаа.

Сайд нарын тухай ярихаасаа өмнө 90 оноос Монголын боловсролд хандивлагч нэртэй гадаадын банк, санхүүгийн олон байгууллага хачиг мэт наалдан, “хамтран ажиллах” нэрээр ядуу орнуудаас мөнгө хүүлдэг ажлаа манайд бас эхлүүлснийг дурдъя.

“Холоос ирээд хот эзэлсэн” тэд улмаар манай төрийн бодлогод ч эрээ цээргүй халдах болсныг одоо ил тод ярих цаг нь болсон. Боловсролыг зөвхөн аж ахуйн болон нийгмийн халамжийн бодлого төдий төсөөлж ажлаа хийдэг эрх баригчид маань манай боловсролд нийгмийн цоо шинэ агуулга үгүйлэгдэж буйг одоо хэр ойлгож ухаараагүй л явна.

Тэд тив дэлхийн гэх нэртэй хандивлагчдад (Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк, Олон улсын валютын сан гэх мэт) төрийн нэрийн өмнөөс “хэчнээн зээл өгөх нь та нарын хэрэг, юу хийх нь бидний хэрэг” гээд хэлчих сачий дутав.

Саяхан даа, цагаан сарын өмнө НҮБ-ын суурин төлөөлөгч африк эр манай боловсролд юуг анхаарч хийх талаар салбарын яамны түшмэдийг хамруулан сургалт явуулж байхыг олон нийтийн телевиз дамжуулсан юм. Банк, олон улсын байгууллагуудад бодлогоо даатгасан Монголын боловсрол ийм л маягтай 23 жилийг үдэж, цаашид бас хэчнээн жил энэ бүхэн үргэлжпэхийг мэдэх хүн алга.

Гадаад айлчлалын сайд А.Цанжидын үе: Энэ хүнийг би эхлээд гайхаж байсан юм. Сайдын томилолтын хугацааг яг л амралтанд очсон хүн шиг дуусгасан даа. Хандивлагчдад хамгаа даатгачихсан мань эр хийх ажлаа олохгүй, доллар өгсөн хүмүүсийн үгээр аар саарыг хийж, үнэндээ сайд нэрээс цаашгүй, юухан хээхнээр л өдөр хоногийг нөгчөөсөн юм.

“Зүгээр суухаар тэмээ хариул” гэгчээр эрхэм сайдтан сүүл рүүгээ гадаад айлчлалд хамаг цагаа зориулахаар шийдэж, оролцох ёстой ёсгүй хурап цуглаанд явсаар, жилийн ихэнхийг хилийн цаана өнгөрүүлсэн дэг. Олон улсын эмэгтэйчүүдийн хуралд ч эх орноо төлөөлсөн гэж дуулдсан.

Сайд хаана, юугаа хийж явааг мэдэх хүн байх биш, хаа ч очсон тэднийг урд хойно нь дагаж салбаганах хүн олдоод, дүрдээ итгээд явахад нь дэм болдог биз. Харин одоо бол тэгж гадаад хурлаар “занималдаг” сайд Н.Алтанхуягийн энэ засагт лав үгүй бололтой.

Саяхан Ерөнхий сайд гадаад томилолтыг багасгах тухай жирийн биш гэмээр санаачилга гаргасан нь төрийн айлчлалаар явж залхсан дарга нарын үг мөнөөс мөн дөө гэж надад бодогдож билээ.

Гаднаас нь харахад тохитой томоотой Цанжид гуай аминдаа хамгийн арчаатай сайд нарын нэг байв. Юу ч үгүй ирсэн тэр энэ салбараас явахдаа барилга байшин, сургууль, цэцэрлэг гээд юм юмтай болоод буцсан гэдэг.

Цэцэг бэлэглэдэг П.Цагаан сайдын үе: Энэ хүн ардчиллаар овоглох хүмүүсийн тоонд багтаж, ардчилагч нэрийн дор олддог өндөр тушаалын ихэнхийг хашиж, энэ засаглалын буяныг ёстой эдэлж яваа нэгэн мөн. Өгөгдлөөрөө бол Боловсролын сайдаар ажиллахдаа ардчилсан төрийн бодлого гэж чухам ямар байдгийг урд, хойдохдоо үлгэр жишээчээр харуулаад өгчих байсан юм.

А.Цанжидыг бодвол түүнийг арай ойроос таньж мэдэх болсны хувьд би /сайд болохоос нь өмнө шүү дээ/ ингэж бичлээ. Яаманд тэр ирээд нам солигдоход ёс юм шиг хийгддэг холио сэлгээний ажлыг бүрэн гүйцээгээд өөрийн гэх баг бүрдүүлж, боловсон хүчний хувьд ямар ч саад бэрхшээлгүйгээр шинэхэн ажлаа эхлүүлж билээ.

Монголын боловсрол тэр үед л ардчиллаар амьсгалж, ардчиллын салхи сургуулийн хаалга цонхоор нэвт орж ирэх ёстой байлаа. Энэ салбарынхан ч их ажил эхлүүлэх ёстой сайдаа хүлээсээр. Дангаараа засаглах эрх олж авсан улс төрийн хүчинд алдаж онохоос айлгүй, бодсон санаснаа л хийж хэрэгжүүлэх цаг, завшаан олдсон нь тэр.

Гэвч Цагаанд бусдаас ялгарах онцгой чанар байсангүй. Боловсролын салбарт ардчиллын үзэл санааг оруулах хамгийн бололцоотой үеэ Ардчилсан нам ингэж алдсан юм. Алдсан ч гэж дээ хөөрхий, угаасаа тэдэнд ардчиллын гээд хэлчихээр тодорхой үзэл баримтлал анхнаасаа л байгаагүй юм билээ.

Энэ хүний хийсэн ганц шинэчлэл гэвэл сурах бичиг. Анхандаа итгэл муутай байсан түүнийг харин хандивлагчид дэмжиж зоригжуулснаар уг ажлыг эхлүүлсэн түүхтэй. Гэвч тууштай үзэл баримтлалд суурилаагүй зөвхөн сэтгэлийн хөөрлөөр шийдсэн түүний энэ ажил богинохон хугацааны дараа эргээд бахь байдагтаа орсон юм.

Эх оронч үзлээр хийсэн ажлынхаа хойноос хүн хэзээ ч асууж сураглан, ямагт санаа тавих байсан болов уу. Харин тэрээр шинэчлэлдээ үнэнч байсангүй. Цагаан сайдыг идэж уугаад, сонгуулийн шоу хийгээд явсан гэж би лав сонсоогүй. Тэр нэр төрдөө илүү хайртай учраас ганц ч хүнийг гомдоолгүй, “сайд намайгаа санаж яваарай” гээд хүн бүрд цэцэг бэлэглээд одсон гэдэг.

“Үдийн цай” хөтөлбөрийн сайд Ө.Энхтүвшингийн үе: Ө.Энхтүвшин, Н.Болормаа хоёрыг дараалан угтаж авсан хүн бол тэдний намын журмын нөхөр, С.Төмөр-Очир хэмээх цав цагаан толгойтой, хараажаар тохитой томоотой нэгэн. Түүнийг энэ яаманд бараг л насаа элээсэн, аминдаа их арчаатай хүн гэлцдэг юм билээ.

Сайдын дайтай орлогчтойгоо учраа ололцоно гэдэг Энхтүвшинд амаргүй. Хамгийн гол нь манай яам тамгын газрууд ард түмнээ биш, өөрсдийгөө л боддог хүмүүсээр дүүрчихсэн тул идэж уух ажил энд эрчимтэй явагддаг юм. Ийм ажилд танил тал, хамаатан садан юу юунаас чухал.

Тийм ч учраас нэг л мэдэхэд бүх хэлтэс тасгаар Төмөр-Очирын чихээс дүүрчихсэн, намаасаа “жигүүрийн” гэх тодотголтой ирсэн Энхтүвшинд ганц нэг хүн багтаах зай гараа болов уу яагаа бол. Ийм л баг хамт олонтой тэр сайдын ажлыг эхлүүлсэн гэдэг. Ер нь манай бүх яам тамгын газрын боловсон хүчний хувь тавилан үүнээс огт ялгаагүй, хувилсан юм шиг нэг загварт орсон шүү дээ.

Энхтүвшин бид хоёр нэг үеийнхэн, яах аргагүй л залуугаасаа нөхөрлөж явсан хэдий ч нам улс төр гээд биднийг танил хүмүүсийн жишгээс цаашгүй болгосон учир шалтгаан зөндөө. Тэр тусмаа сайд болчихсон хүнтэй хэчнээн дотно ч гэлээ “Яам тамгын ажлыг шүүмжилж ярина гэдэг утгагүй, холхон явсан нь дээр яршиг” гэж би бодож байлаа.

Энхтүвшингийн эхлүүлсэн “Үдийн цай” хэмээх шинэчлэл өнөөг хүртэл үлгэн салган явж ирлээ. Гэдэс нь өлссөн хүүхдийн анхаарал хичээлдээ төвлөрдөггүй болохоор тэдний хоол ундны асуудалд Япончууд тэргүүн зэргийн ач холбогдол өгдөг нь учиртай.

Гэхдээ өрөөлд бус, өөртөө арчаатай олон хүний гараар орсон ийм төсөл хөтөлбөр одоо хэний гэдсийг илүү цатгаж байгаа бол? Ингээд Төмөр-Очир даргын командтай эхлүүлсэн Энхтүвшингийн ажил жил гаруй үргэлжлээд, нэг л өдөр зогсч, мань эр ажлаа өгөх болчихсон байлаа.

Мэндлэхээс цаашгүй харилцаатай явсан энэ эмэгтэйг ямар нэг дарга явснаас өөрөөр би урьд нь мэдэхгүй юм. Яаманд ирээд ганц нэг хүн сольж чадсан уу үгүй юү, бүү мэд. Төмөр-Очирын бүрдүүлсэн командтай ажиллах хувь тавилан бас л энэ хүнд ноогдсон.

Гэхдээ би Болормааг өрөөлийн хэлснээр бус өөртөө итгэлтэй, бодсоноороо л асуудалд ханддаг бас ч эрүүл ухаантай хүн байна гэж сүүлд бодсон шүү. Магадгүй энэ ажилд яваандаа бусдаасаа илүү тохирох хүн байсан ч байж мэднэ.

Үнэндээ Энхтүвшин, Болормаа хоёрын ажилласан хугацаа тэднийг боловсролынхонд хэн нь хэн бэ, бусдаас яаж ялгарах нь вэ гэдгийг ажиж танихад богинодсон биз. Яаж ч хичээгээд Болормаа энэ салбарт хувьсгал хийж чадахгүй байлаа.

Намын хөтөлбөрүүд, гадаад дотоодынхон оролцсон олон мастер төлөвлөгөө Монголын боловсролд хамгийн их мөнгө цацдаг хэрнээ хамгийн бага үр дүн авчрах дансны арга болж хувирсан юм. Тийм л хөтөлбөр, төлөвлөгөөнүүд манай боловсролыг дампууруулна.

Хүүхдийг долоо биш, зургаан настайгаас нь сургуульд элсүүлэх шинэчлэл Болормаагийн нэртэй холбоотой. Механик энэ өөрчлөлтийн гол зорилго бол 10 дугаар анги төгсөөд, гадаадад суралцагсдад тулгардаг бэрхшээлийг арилгаж, ерөнхий боловсролын сургалтыг 12 жил болгох байв.

Тав арван жилээр бэлтгэж хийдэг, агуулгын чанартай ийм ажлыг нэг жилийн дотор эхлүүлж явуулна гэдэг зориг биш, хүч хэрэглэсэн муйхар явдал билээ. Жинхэнэ тоталитар намын ийм шийдвэр манайхаас өөр хаа ч хэрэгжих боломжгүй. Хүүхэд хэлмэгдэж, нам хожих ийм маягийн шинэчлэл битгий л дахин дахин болоосой.

Хар пиарч Ё.Отгонбаярын үе: П.Цагааныг бодвол тэр нэр төрийн төлөө гүйгээд байдаггүй боловч намын нэр сүр, пиар хоёртоо эрдэж явсаар хийх гэсэн болгоноо амжуулсан даа. Энэ үеийн засгийн сайд нар сонин хэвлэлийнхэнтэй халуун янагууд болж, хар пиарчдаар төр засгийг хүрээлүүлэх хамгийн ёрын муухай жишгийг анх тогтоосон улс байгаа юм.

Тиймээс ч тэр үеийн Засгийн газар хар пиарчиддаа бас намынхаа эцэс төгсгөлгүй гэж мөрөөдсөн ялалтад давхар давхар итгэж байсан хэрэг. Отгонбаяр нэр дэвшээд намаасаа л гарч дөнгөвөл 2012 оны сонгуулиар УИХ-ын гишүүн болох нь дэндүү эрт тодорхой болчихсон байлаа.

“Бүхнийг Булган руу, бүгдийг булганыханд” уриан дор улсын хөрөнгө мөнгө түүний сонгуульд зуу зуун саяараа зарцуулагдаж, олон хүн түүний энэ увайгүй үйлдлийг шүүх, авлигын эсрэг нэр зүүсэн газруудад өгөөд ч дийлээгүй гэдэг.

Монголчууд бага ангид байхаасаа л дэргэдэх хүүхдээсээ хуулан будаа идэхийг сурч, хожим нь ч бас гадаад, дотоодын аль өнгөтэй өөдтэйг дуурайсан шиг амьдрах юм даа. “Олон улсын” гэх хаа ч байдаггүй ногоон гэрлийн бизнес Монголд хавтгай дэлгэрчээ. “Олон улсын” гэх нэр томъёотой гаднын хөтөлбөр шинэчлэлийг хуулж, Монголын боловсролыг дээш нь татчихна гэж одоо ч олон хүн найдсаар.

Гадаадын сургуульд сургасан ганц хоёр хүүхдийн жишгээр биш, Монголын хөрс шороон дээр ийм хэмжээний өөрчлөлт нутагших уу, үгүй юү гэдгийг яагаад бодолцдоггүй юм бол? Дур мэдсэн тийм шийдвэрийн буруу, зөвийн хойноос санаа тавих байгууллага манайд алга уу? Нэг ч сайд нөгөөгийнхөө ажлыг шүүмжилж буйг би үсэнгүй.

Уг нь шүүмжлэл өөрчлөлт шинэчлэлийг дагуулдаг юм. Шүүмжлэл бол магтаал биш бас доромжлол ч биш, гэхдээ бид түүнийг үзэн яддаг болчихож. Энэ бол дээр доргүй ажил биш, харин завхрал, хүлцэнгүй эвлэрэл идээшиж эхэлснийг харуулж байгаа юм. Зарчимгүй газарт л хар аяндаа ийм найраа явагдаж, дээр нь хүний мууд дурлалаа, мууллаа гэсэн чавганц яриа их нөлөөтэй болж ирнэ.

Ингээд мань эр боловсролын салбарыг бүтэн дөрвөн жил тасралтгүй толгойлж ажиллахдаа “Монголын боловсролыг олон улсын түвшинд гаргах ажлыг дэс дараатай явуулж, олон улсын Кембрижийн хөтөлбөрт 2017 он гэхэд бүрэн хамруулна” гэж цагаан дээр хараар бичсэн юм.

Түүний “Архангай аймгийн Хашаат сумын сургууль төгссөн хүүхэд гэрчилгээгээ бариад Кембрижийн их сургуульд хаалтгүй гүйгээд орчихно” гэсэн сурталчилгаа Монголын боловсролд “горьдлого” асааж, замбараагүй их мөнгө зарсан тооцоо гардаг. Тэгвэл хэний ч сэтгэлийг татах, ийм өөдрөг сайхан бололцоо нөхцөл өнөөдөр хаачив?

Сайдын айлдварыг сонсоод баярлаж суусан багш, эцэг эхчүүд яагаад одоо хойноос нь асууж сураглахгүй, дүлий дүмбэ оргино вэ? Монголын боловсролыг орвонгоор нь өөрчлөх тийм сайхан мөрөөдлийнхөө төлөө Отгонбаяр өөрөө ч, эцэг эхчүүд ч чин сэтгэлээр цугтаа тэмцэхгүй байгаагийн учир юу вэ?

Итгэл тээсэн залуу сайд гэгдэх Л.Гантөмөрийн үе: Түүнд итгэж “Залуу хүн юмыг арай өөрөөр харж сэтгэх байлгүй дээ” гэсэн үгийг би олон ч хүнээс сонслоо. Одоо удахгүй шинэ сайд ажлаа авсны нэг жилийн ой болох нь. Төрийн бодлогын хэмжээнд сайд ажлаа юунаас, яаж эхэлж байгаа нь надад лав сонин.

“Ардчилал энэ салбарын үүд хаалгаар хэрхэн орж ирэх бол, анхны бэрхшээлтэй тэр хаана тулах бол, бартаа саадаас тэр зугтах уу давж гарах уу, яам тамгынхан яаж толгойг нь эргүүлэх бол, залуу хүн юм хийхийн оронд нэр хүндээ илүүд үзэх болов уу, сайд болохынхоо өмнө бодож санаж явсандаа үнэнч байх болов уу” гэсэн олон асуултад тэр хүн хийж бүтээснээрээ л хариулах ёстой.

“Ном”, “Авьяас” гэсэн сайхан нэртэй төслүүд нь лав яах аргагүй Элбэгээгийн сонгуулийн пиар болсон. Энэ мэтчилэн “Зөв монгол хүүхэд” хөтөлбөр нь өнөөх “Зөв сонголт, зөв хүн” гэгч намын сонгуулийн уриа лоозонгийн үргэлжлэл юм болов уу. Хэнд юуг зориулна вэ, золиос нь тэгээд хэн болох вэ?

Намынхаа төлөө юү, улс орныхоо төлөө юү гэсэн салаа замын уулзвар дээр шинэ сайд зогсож байна. Энэ асуултад яаж хариулахаа хүнээр заалгалгүй, өөрөө л мэдээсэй. Гантөмөр сайд 23 жилийн турш ШИНЭЧЛЭЛ хамт явуулсан нөхөдтэйгөө дахиад түүнийгээ давтах гэж байгаа бол дэндүү уйтгатай, дэндүү залхуутай санагдана.