Д.ТУНГАЛАГ: С.БАЯР ЭР ХҮН ШИГ БАЙХ ХЭРЭГТЭЙ

Мөөжиг ээжийнхээ ганц амин эрдэнэ нь бай­лаа. Мөөжиг гэж талийгч Б.Мөнх-Эрдэнэ л дээ. Гэ­рийнхэн нь тэгж дууддаг байжээ. Тэрээр багадаа хавар эртээс цас орох хүртэл хөл нүцгэн айл айлын хооронд гүйж, хурга, ишигний хойноос чавхдаж өссөн жаал байв.

Хожим эцгийгээ бурхан болоход бууриа сахиж үлд­сэн гэрийн эзэн, төрд данс­лагдсан мөрдэстэй нэгэн байлаа. Харин гур­ван жилийн өмнөх долду­гаар сарын 1-нд болсон нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдлын үеэр санаатай, санаандгүй аль нь ч юм бүү мэд, сумны “бай” болж хорвоогоос буцсан. Энэ үед тэр ердөө 27-хон настай байв. Түүнээс хойш өтөл ээж, өнчин хэдэн дүү нар нь буруутныг олж тогтоохоор хөлөө хүртэлх газраар яв­сан боловч хэргийн учиг тайлагдаагүй хэвээр бай­на. Эцэст нь цөхрөнгөө барж чимээгүй болжээ. Бид Д.Тунгалаг гуайнх ямаршуухан амьдарч бай­гааг сурвалжиллаа. Д.Тун­галаг гуай “Алдсан хүн арав, авсан хүн нэг там­тай” гэдэгчлэн хүүгээ ал­даад дээрээс нь буруутныг нь ч ололгүй гурван жил дамнан хуулийн байгуул­лагын үүдийг сахин яваа юм. Гэрт нь очиж ярилцах хүсэлтэй байгаа­гаа уламжлаад тэрээр “Юу өөрчлөгдөх вэ дээ. Хүүгээ алдсан хүн сайн сайхан, элэг бүтэн аз жар­галтай байна гэж үгүй. Тэгээд ч манайх хүн оруу­лаад байх сайхан айл биш” хэмээн хэсэг тээ­нэглз­сэний эцэст зөв­шөө­рөв. Гэр нь Сонги­но­хайр­хан дүүргийн Тол­гойт хо­роо­лолд бий гэнэ. Заасан хаягийнх нь дагуу яваад гэрийг нь олсонгүй. Арга буюу олохгүй байгаа­гаа учирлахаар утасдахад “Чамд хэлсэн биз дээ. Уулын мухарт шахам бай­даг гэж” хэмээв. Төөрч будилсаар байж очлоо. Гэрт лаа асаажээ. Учир нь цахилгааныхаа төлбөр 18 мянган төгрөгийг төлсөн­гүй гээд гэрлийн байцаагч өнгөрсөн амралтын өдөр цахилгааныг нь тас­лаад явчихаж. Хүүгээ бур­хан болсноос хойш хэрэг­лэсэн цахилгааныхаа төл­бө­рийг байтугай идэх тал­хаа ч авч хүчрэхгүй шахам явна. Уулзаж учрах, утас­дах, урьж залах хүн нь ч цөөр­сөн тухай Д.Тунгалаг гуай хэллээ. Харин түүний сэт­гэл ойрноос бага ч ату­гай тайвширч буй гэнэ. Сая­хан бага охин нь нярайлж Б.Мөнх-Эрдэнэ хүүгээ ээждээ зээ болоод эргээд ирлээ хэмээн сэт­гэ­лээ онгойлгож суугаа ажээ. Нээрэн ч хэдхэн ширхэг гэмээр сэвлэгтэй, тийчлэн хэвтэх хүү эмээ­гээ хараад баярлан дуу шуу ороод явчихав. Гэрт хонгор хүү­гийнх нь гэрэл гэгээгээс өөр хүний нү­дэнд гялтайж бултайх зүйл ховорхон ажээ. Зурагт, угаалгын машин, хоёр буйдангаас өөр юм харагд­сангүй. Нө­гөө төр, засгаас иргэнээ буудсандаа хүл­цэл болгон олгосон 50 сая төгрөг түүнд ногдоогүй гэнэ. Бэр нь хадам ээж­тэй­гээ хуваа­хаас татгалз­жээ. Хадганд ороосон хүү­гийнхээ зур­гийн өмнө асаа­сан зулыг байн байн сэргээх Д.Тун­галаг гуайтай ярилцлаа.

-Хэрэг явдлаас хойш гурван жил өнгөрчээ. Гэ­тэл буруутан нь олдоогүй хэвээр байна. Та цөхөрч байна уу?

-Би нэг л юманд эм­зэг­лэж явдаг. Цагдаа нар хүүг маань буудчихаад яагаад эмнэлэгт хүргэж өгөөгүй юм бэ гэж. Түүний амь тэмцэн орилж байсан бичлэг интернэтэд байдаг. Хэн нэгэн гар утсаараа бичлэг хийчихсэн байсан. Бичлэгийг харахад Сүх­баа­тарын талбайн хажууд буудуулж цусаа урсгаад явж байхад нь цагдаа нар гүйж ирээд дахиад зодсон байгаа юм даа. Ухаангүй болтол зодчихоод яваад өгсөн. Хэлэх ч үг олдохгүй юм. Өөрсдөө эмнэлэгт хүр­гэж өгмөөргүй байсан юм бол яагаад түргэн тус­ламж дуудаж болоогүй юм бэ. Би эх хүнийхээ хувьд үүнийг хэзээ ч уучлахгүй. Тэдэнд хүн чанар, өрөвч сэтгэл гэж баймаар даа. Цусаа урсган явж байгаа хүнийг дахин зодсоныг нь бодохоор гомдоод байх юм. Би тухайн үед Ерөнхий сайд байсан С.Баяр, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд байсан Н.Мөнх-Оргил, ЦЕГ-ын дарга асан Ч.Амар­­болд нараас үхэн үхэтлээ хүүгийнхээ амийг нэхнэ. Миний нас гүйц­дэг­гүй юм аа гэхэд сүнс минь чадах байлгүй.

-Тухайн үед танай хүү хаана явж байсан юм бэ. Түүнийг үймээнд оролцож, бусдыг уриалан турхирсан гэх яриа бий?

-Намын байранд оч­сон юм байхгүй. Хадам ээжийнх нь бие өвдөөд Дорнод айм­гаас шөлний хонь ирсэн байсан юм. Түүнийг авахаар Баян­зүрхийн товчоо орчи­хоод дараа нь Сүхбаатарын тал­байгаас автобусанд суу­хаар явж байсан юм билээ.

-Хонио яасан юм бэ?

-Хонио гэртээ аваа­чиж тавьчихсан байсан. Эргээд над дээр ирсэн. Би тэр үед Багшийн их сур­гуу­лийн ойролцоох бай­ранд манаач хийдэг бай­сан юм. “Ээж ээ, та орой болгоомжтой хариарай. Гадаа хэцүүхэн юм болж байна. Тэр чулуу, модонд нь оногдчихов. Таны аж­лыг тартал хүлээх үү” гэхээр нь “Харьж бай” гээд явуулсан. Тэгэхэд л би хүүтэйгээ эцсийн удаа юм ярьсан шүү дээ. Эвий минь, бурхан болохыг нь мэдсэн бол үнсчихгүй яав даа гэж харамсах юм.

-Талийгаач цагдаагийн байгууллагад ажиллаж байсан юм билээ?

-Хавтаст хэрэгт байгаа гэрчүүдийн мэдүүлгээр манай хүү Сүхбаатарын талбайн автобусны буудал дээр Толгойтын чиглэлийн автобус хүлээгээд зогсч байсан гэсэн. Энэ үед цагдаа нарын бууны сум хүүг минь оносон байгаа юм. Тэд буудсаныхаа да­раа дахин зодсон шүү дээ. Хүү минь Дорнодын цаг­даагийн байгууллагад ба­га­гүй хугацаанд ажилла­сан. Хожим эхнэртэйгээ хотод амьдарна гээд ирсэн юм. Тэгээд Эргүүл хамгаа­лалтын газарт ажиллах гэтэл Дорнодоос ажлынх нь бичиг баримт нь ир­дэггүй. Хоёр сар гаруйн хугацаанд ажилгүй бай­хаар гээд нэг байгуул­лагад хамгаалагчаар ажил­лаж байсан юм. Өөрөө цагдаа, тэр тусмаа эргүү­лийн цагдаа хүн хэзээ ч журмын нөхдийнхөө өөдөөс эсэр­гүүцэл үзүүлэх хүн биш. Харин ч жагсаж цугласан олныг тараах гэж оролдож мэдэх хүн. Эцэг нь, бас өвөө нь насаараа цагдаа­гийн байгууллагад хүчин зүтгэсэн юм шүү. Хам­гийн гол нь хамгаас хайр­тай ажлынх нь нөхөд хүүг минь хөнөөсөнд гом­дол­той.

-Уг хэргийг улс төрийн зорилгоор мөрдөж байна хэмээн шүүмжлэх хэсэг бий. Өөрөөр хэлбэл, цаг­даа­гийн экс удирдлагуудыг ажилдаа хайнга хандсан гэх шалтгаанаар яллаад харин буудах тушаал өгсөн төрийн өндөр албан ту­шаалт­нууд гэм зэмгүй үлдэж байна гэдэг?

-Хэрэг явдлын дараа­хан Ерөнхий сайд байсан С.Баяр ярилцлага өгөхдөө “Цагдаа буудсан бол би хариуцлага хүлээ­хэд бэлэн” гэж мэдэгдсэн. Тэгвэл Прокурорын дэргэ­дэх мөрдөн байцаах алба­ныхан “Цагдаа буудсан нь тогтоогдсон” гэдгээ албан ёсоор мэдэгдсэн шүү дээ. Энэ нөхцөлд “Эр хүн амласандаа, эмээлт морь харайсандаа” гэдэгчлэн С.Баяр хариуцлагаа хү­лээх ёстой. Эр хүн шиг зан гаргах хэрэгтэй. Хожим хойно төр, засгийнханд үлгэр дууриал болно шүү дээ. Гэхдээ энэ байдлаараа С.Баяр хариуцлагаа хү­лээж, уучлалт гуйхгүй юм билээ. Дахин сонгууль луйвардахаа урьтал бол­гож байгаа юм биш үү. Хэрэв тийм биш юм бол ард иргэдийнхээ өмнө галт зэвсэг хэрэглэсэндээ уучлалт эрэх ёстой.

-Цагдаагийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл хууль тогтоогчдын гарт бий. Тэр хуулиар бол ард иргэд жагсаж цуглавал өөдөөс нь галт зэвсгийн хүчээр тараах тухай заа­сан. Үүнийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?

-Би иргэдэд нэг зүй­лийг хэлье. Төр, засгийн буруутай үйлдлээс болж үр хүүхдээ алдсан хүн улаан махтайгаа хатдаг юм шүү гэж. Буруутан нь олдоггүй юм. Манай хуулийн бай­гууллагийнхан учир би­түүлэг, зохион байгуу­лалттай гэмт хэргийг мөрдөж илрүүлдгээрээ дэлхийд дээгүүр байранд ордог гэсэн. Гэтэл буудсан хүн, тушаал өгсөн албан тушаалтан нь байсаар бай­тал илрэхгүй юм. Илрүүлэх сонирхол улс төрийн төвшинд байхгүй болохоор тэр байх. Сүү­лийн үед хохирогч бид Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржийг мон­гол хүн гэдэгт эргэлзэх боллоо. Түүний санаачилж байгаа хууль биднийг цо­чирдуулж байна. Алаг үр, халамжит ханиа алдаад нулимс маань хатаж амжаагүй байхад дахин бус­дыг буудаж хөнөөх төлөв­лөгөө боловсруулжээ. Ин­гэж болохгүй. Ард иргэд үүнийг зогсоох ёстой. Ц.Ням­дорж хуулийн бай­гуул­лагад хувийн өмч ши­гээ хандаж байна. Тэр шударга үнэний төлөө дуу­гарсан нэгнээ улс төрийн хэлмэгдүүлэлтээр буруутан болгохоор улайр­на. Дээрээс нь хуулийг өөрт таалагдсанаар засна.

-Төр, засгаас үймээ­нээр амиа алдсан таван иргэний ар гэрт 50 сая төгрөг олгосон. Үүнийг юунд зарцуулсан бэ?

-Бидэнд нэг ч төгрөг ирээгүй. Хүү маань нэг бүсгүйтэй хамт амьдар­даг байсан юм. Тэр нь авсан. Хүүхдийг нь гаргасан бо­лохоор авах ёс­той л байх. Гэхдээ “Ээж минь ямар байна” гэж мэнд мэдээд ч болтугай ирэхгүй юм. Хүний мөс чанар ийм л хүнд болсон цаг юм уу даа.